Hoe zal ik u ontvangen -  lied 411 in het nieuwe Liedboek van de kerken (117 in het oude), 602 Johannes de Heer.

Wie is niet bekend met dit advent/ kerstlied? Dit lied, dat ook wel eens genoemd is: ‘het lied van december’, werd geschreven door de Duits Lutherse predikant Paul Gerhardt, die op 12 maart 1607 werd geboren in Gräfenhainichen, in Saksen in het Oosten van Duistland als tweede zoon van de herbergier Christian Gerhardt en diens vrouw, de domineesdochter, Dorothea Starcke. Naast zijn oudere broer Christian, die in 1605 was geboren, had Paul Gerhardt nog twee jongere zusjes, Anna (1612) en Agnes (1619). Omdat bij het van Paul Gerhardt afkomstige lied ‘Beveel gerust uw wegen’ al het nodige aan biografische gegevens is weergegeven, willen we hier nog slechts enkele aanvullingen geven.

Paul Gerhardt studeerde vanaf 2 januari 1628 theologie en filosofie aan de universiteit van Wittenberg, studies waarvoor hij al vrij vroeg grote interesse toonde. De persoon van Luther en diens theologie sprak hem erg  aan. Om zijn studie te kunnen bekostigen werd hij privédocent bij de familie Berthold (zijn latere schoonouders).
De levensomstandigheden in die tijd waren in veel opzichten allesbehalve gemakkelijk. Er werd bijvoorbeeld veel geleden onder de gevolgen van de Dertigjarige oorlog. Wittenberg was daardoor een soort toevluchtsoord geworden voor de plattelandsbevolking. In 1636 tot 1637 heeft ook nog eens de pest behoorlijk huisgehouden. Tallozen werden daarvan het slachtoffer. Op 11 april 1637 werd zijn geboortestad Gräfenhainichen door het Zweedse leger volledig verwoest.
Dit alles vormde het leven van Paul Gerhardt  zodanig, dat hij nadrukkelijk als oprecht en diep gelovig mag worden aangemerkt, iets dat duidelijk in onder meer zijn gedichten tot uitdrukking komt. Op 16 april 1642 ‘vertaalde’ dit zich onder andere in zijn eerste gedicht. In totaal zou hij tijdens zijn leven 134 Duitse en 14 Latijnse gedichten schrijven.
Op 11 februari 1655 trouwt Gerhardt met Anna Maria Berthold (zij was 19 mei 1622 geboren). Een jaar later werd hun eerste kind geboren, Maria Elisabeth, dat zij op 28 januari 1657 aan de dood verloren. Het echtpaar kreeg daarna nog vier kinderen die, op hun zoon Paul Friedrich na, al op zeer jonge leeftijd zijn gestorven. Op 5 maart 1667 verloor Gerhardt zijn geliefde vrouw. Zoals aangegeven, hebben al deze gebeurtenissen zijn geloofsleven gestempeld en verdiept. Juist dit komt onmiskenbaar in zijn werk tot uiting en ademt ook door de liederen die bij ons bekend zijn, zoals het lied ‘Hoe zal ik U ontvangen’.

De hertaling van dit lied, dat binnen de kerken aanvankelijk in het oude liedboek van de kerken als gezang 117 bekend was en nu in het nieuwe liedboek van de kerken als lied 411, heeft terecht de nodige kritische tongen losgemaakt. (De bedoelde hertaling voor het nieuwe liedboek is van de hand van Sytze de Vries.)

De grote vraag is of deze hertaling van dit lied door De Vries recht doet aan de oorspronkelijke tekst van Gerhardt. Zeker is bovendien bij de bedoelde hertaling de vraag gerechtvaardigd (en – nb - dat geldt ten aanzien van meerdere hertaalde liederen in het nieuwe liedboek van de kerken), of zij recht doet aan de bedoeling van het lied, aan het daarin vertolkte geloof van Gerhardt en het kenmerkende verstilde en naar binnen gerichte ervan. Dr. D. Wursten (historicus en predikant in Antwerpen) wijst in deze terecht op het gevaar van verarming bij ‘hertaling’. De Hervormde gemeente van Puttershoek gaat op haar site (onder ‘verantwoordelijkheid’ van Cor Gravendeel) vervolgens een stap verder, door te wijzen op het verliezen van ‘kernwaarheden als schuld en verzoening’ uit het origineel bij de hertaling op zich van een aantal liederen voor het nieuwe liedboek. Een constatering die vervolgens ook lijkt te gelden ten aanzien van de hertaling van Sytze Vries van het lied Wie soll ich dich empfangen. Een en ander was aanleiding om als titel boven hun bevindingen een ernstig bedoelde  variant op de beginregels van het betreffende lied te plaatsen: Hoe zal ik dit vertalen, hoe doe ik het nu goed?

Het kan niet anders, of dan moet men terug naar de dichter zelf. En dat brengt je onherroepelijk bij diens Godsbesef en geloofsleven/beleving en, zoals aangegeven, dat werd vervolgens door diverse gebeurtenissen ingekleurd. Neem één van Gerhardt’s pijnlijke momenten: hij moet een kerstpreek schrijven op het moment dat één van zijn kinderen op sterven ligt. Ademt zoiets niet onherroepelijk door in wat hij schrijft en dus ook in zijn gedichten?
Het verstilde naar binnen gekeerde  - het (bewust) ‘ik’ gerichte (waarbij het ‘ik’ voor allereerst Gerhardt stond, dan voor elk individu en ten laatste voor de gemeente. Zie ook in Hoe zal - letterlijk: moet -  ik u ontvangen, en (letterlijk:) hoe kom ik naar u toe) - is dan te begrijpen en een vertalen vraagt op zo’n moment ‘inleven’ en respecteren van wat er letterlijk staat, is gevoeld en bedoeld.
Interessant is hierbij het schema dat op de site van de Hervormde gemeente van Puttershoek is opgenomen, een schema met 1. het oorspronkelijke gedicht van Paul Gerhardt, 2. een weergave van J.J.L. ten Kate en 3. van J.J.L. ten Kate/C.B. Burger en 4. de laatste hertaling van Sytze de Vries voor het nieuwe liedboek der kerken. Aan de lezer is nu het oordeel.

Als laatste moet bij het hier behandelde lied gewezen worden op nog een treffende bijzonderheid. Het meest - en wereldwijd - bekende gedicht van Gerhardt is ongetwijfeld O hoofd bedekt met wonden dat door Bach gebruikt is in diens Matthäus Passion. In Bach’s Weinachtsoratorium treffen we het hier behandelde lied Hoe zal ik u ontvangen aan (https://www.youtube.com/watch?v=sV6O1JCWDd8). Wat onmiddellijk opvalt is, dat dit lied in het Weinachtsoratorium gezongen wordt op de melodie van O hoofd bedekt met wonden. Bach lijkt de liederen zó bij elkaar te willen brengen (het Weinachtsoratorium bij de Matthäus Passion) dat het is alsof hij wil aangeven dat de menswording van Christus en vervolgens Diens lijden bij elkaar horen. De vraag Hoe zal ik Hem ontvangen? wordt zo een retorische vraag. De (eerste) komst van Jezus wordt zo in het teken van het lijden geplaatst. Waar Bach de Matthäus Passion eindigt met wir setzen uns mit Tränen nieder laat Gerhardt in diens Wie soll ik dich empfangen nadrukkelijk het verlangen naar de wederkomst van Jezus als de Christus horen, terwijl hij als Lutheraan in de opstanding van Jezus geloofde.

Er kommt zum Weltgerichte,
Zum Fluch dem, der ihm flucht,
Mit Gnad und süßem Lichte
Dem, der ihn liebt und sucht.
Ach komm, ach komm, o Sonne,
Und hol uns allzumal
Zum ewgen Licht und Wonne
In deinen Freudensaal.

Kortom, gelet op de levensomstandigheden e.d. van Gerhardt - die stierf  op 27 mei 1676 in Lübben in Spreewald in Brandenburg, kan niet anders dan worden vastgesteld, dat we in hem een geloofsheld ontmoeten. Het zijn zijn gedichten die daar onomstotelijk van getuigen, ondermeer het lied Hoe zal – moet – ik u ontvangen.  Het is van absoluut belang de oorspronkelijke tekst daarbij voor ogen te houden.